نوشته شعاع الله بهائی
شعاع الله بهائی ( 1878 تا 1950 ) که در ادبیات و نوشته های بهائی به میرزا شعاع هم معروف است، پسر محمدعلی – فرزند بهاءالله – و بزرگترین نوه بهاءالله بود . آقای بهائی انگلیسی را خوب میدانست، و تنها فرد از نسل بهاءالله است که تابعیت امریکایی گرفت .
این فصل شامل دو بخش اول کتاب دستنویس شعاع الله درباره بهائیت است . بعضی اشعار فارسی را که او آورده بود، و نیز گزیده نوشته های ادوارد براون درباره ملاقاتهایش با صبح ازل ( جانشین باب ) را حذف کرده ایم. نوشته های توصیفی مفصل پروفسور براون ، درباره اعدام بابیان ، به جهت اختصار، تلخیص شده است و برای بخش هایی از این فصل هم عنوان فرعی مشخص کرده ایم.
اریک استتسون
فرهنگ بزرگ ایران ، زادگاه بهائیت
مساحت ایران 1648000 کیلومتر مربع میباشد1 و در محدوده کشورهای زیر قرار دارد :
از شمال به قفقاز ، دریای خزر ، ترکستان روسیه 2 ، از شرق به افغانستان و بلوچستان بریتانیا3، در جنوب به خلیج فارس و دریای عمان ؛ و از غرب با عراق و ترکیه ارتباط و مرز مشترک دارد . جمعیت کشور طبق آخرین سرشماری حدود 18000000 تن میباشد.4 آب و هوای ایران، به علت وجود کوههای زیاد و دشتهای وسیع ، دو گونه است : مناطق معتدل و بخشهای خشک و استوایی . در دنیا کشورهای معدودی هستند که با داشتن چنین وسعتی، از تنوع اقلیمی برخوردار باشند .
بنا بر منابع تاریخی، ایران کشوری است دارای تمدن باستانی ، امپراتوری بزرگ ، مرکز هنر و ادبیات، و زادگاه شاعران بزرگی همچون فردوسی است، که بالغ بر 50000 بیت شعر حماسی سروده و آنها را در کتاب شاهنامه گردآوری کرده است. بسیاری از کارشناسان ادبی اثر او را یکی از بزرگترین، و بر جسته ترین آثار حماسی جهان اعلام کرده اند .6 ، 7 ، 8
فیلسوف و شاعر برجسته دیگر ایران ، سعدی است که در قرن 13 میلادی می زیست و کتابهای گلستان و بوستان را نوشته است. 9
گِلی خوشبوی در حمام روزی رسید از دست محبوبی به دستم
بدو گفتم که مُشکی یا عبیری که از بوی دلاویز تو مستم …
بگفتا من گِلی ناچیز بودم ولیکن مدتی با گُل نشستم
کمال همنشین در من اثر کرد وگرنه من همان خاکم که هستم
دیگر شاعر بزرگ ایران زمین، حافظ است 13 که در قرن 14 میلادی میزیسته و اشعارش به زبانهای معتبر ترجمه گردیده است . 14
بلبلی خون دلی خورد و گلی حاصل کرد باد غیرت به صدش خار پریشان دل کرد
طوطی ای را به خیال شکری دلخوش بود ناگهان سیل فنا نقش امل باطل کرد
قره العین من آن میوه دل یادش باد که چه آسان بشد و کار مرا مشکل کرد
ساربان ، بار من افتاد ، خدایا مددی که امید کرمم همره این محمل کرد
روی خاکی و نم چشم مرا خوار مدار چرخ فیروزه طربخانه از این که گل کرد
آه و فریاد که از چشم حسود مه چرخ در لحد ماه کمان ابروی من منزل کرد 15
نزدی شاه و رخ و فوت شد امکان حافظ چه کنم بازی ایام مرا غافل کرد
هر چند با ذکر نام شعر و ادب ایران ، نام عمرخیام هم به ذهن خطور میکند ، ولی نامهای بزرگی همچون فردوسی ، سعدی ، و حافظ بر نام او سایه انداخته اند . با ترجمه منتخبی از رباعیاتش به انگلیسی توسط ادوارد فیترجرالد16 ، نام خیام ، در جهان غرب ، بعنوان شاعر ایرانی ، پر آوازه شد . بر اساس نوشته های شاهنامه، که تنها اثر تاریخی موجود درباره تاریخ ایران باستان است ، ایران در قرون اولیه ، شاهد پیشرفتهای زیادی بوده است .
سالهای پس از تصرف ایران توسط سپاهیان اسلام، ایرانیان زبان عربی را فرا گرفتند و صادقانه به اسلام ایمان آوردند. با فراگیری زبان عربی ، آنها اعراب را پشت سر گذاشتند . اولین فرهنگ لغت زبان عربی توسط فردی ایرانی ، بنام ابوطاهرمجدالدین فیروزآبادی گردآوری شد ، که امروزه همچنان موجود و قابل استفاده است و نام مولف اولیه بر آن نقش بسته است .
شخصیتهای سرشناس زیر، تعداد اندکی از هزاران ایرانی هستند که به تمدن اسلامی خدمت کردند :
– ابوحنیفه ( موسس مکتب فقهی حنفی )
– ابن مُقلا ( خطاط خط نسخ و سیاستمدار برجسته ای ، که در دوره سه خلیفه عباسی، سمت وزیری داشت )
– ابواسحاق استخری، مولف اولین کتاب درعلم جغرافیا ،به زبان عربی
– ابن سینا17 ، فیلسوف ، پزشک ، و موسس علم پزشکی .
– زمخشری ، عالم علم منطق و دستور زبان
– ابوبکر ، محمد بن زکریای رازی ( پزشک و ریاضی دان )
– فخر الدین رازی ، فیلسوف
– خواجه نصیر الدین طوسی ، ریاضیدان ، متکلم ، ستاره شناس و موسس مرکز نجوم مراغه
– امام محمد غزالی ( متکلم ، فیلسوف ، و عارف )
تشیع ، ایده حکومت دینی
با گذشت سالها ، ایرانیان در زمینه های اجتماعی و سیاسی پیشرفتهای زیادی داشتند . سپس ایده ای به ذهن آنها خطور کرد و بر اساس آن تصمیمی اتخاذ شد و آن اینکه حکومت را بوسیله قدرت دینی کنترل نمایند . آنها امیدوار بودند که به این وسیله هم آزادیها حفظ شود و هم امپراتوری و شوکت گذشته باز گردد . در چند موقعیت و فرصت ، به ویژه در دوران خلافت عباسی ، برای تحقق این خواسته تلاش کردند ، ولی هر بار شکست خوردند .
برای روشن شدن ذهن خواننده ، به توضیح برخی از عقاید و اصول عقیدتی شیعه میپردازم . شیعیان عقیده دارند که رهبران روحانی حقیقی ، پس از پیامبر اسلام ، از فرزندان او بودند ، که امام نامیده میشوند . امامان ، جانشینان پیامبر ، و برگزیده خداوند میباشند، که جامع کمالات و فضایل خدادادی بوده و مومنان مامور و موظف به اطاعت آنان میباشند .حکم آنان در امور احکام دینی نافذ و قطعی ، عقل و بینش آنان الهی ، و کلام آنان برتر از کلام دیگران است . امامان معصوم ، جانشینان معصوم و برگزیده الهی ، دوازده تن میباشند ، لذا آنها را شیعه اثنی عشری مینامند . 18 این دوازده تن عبارتند از :
1- علی بن ابیطالب ع ، داماد پیامبر اکرم ص
2- حسن ، فرزند علی و فاطمه ( علیهم السلام )
3- حسین فرزند کوچکترعلی و فاطمه ( علیهم السلام )
4- علی، فرزند حسین و شهربانو( دختریزدگرد سوم ؛ آخرین پادشاه ساسانی19) ملقب به زین العابدین ع
5- امام محمد باقر ع ، فرزند زین العابدین
6- امام جعفر صادق ع
7- امام موسی کاظم ع 20
8- امام علی بن موسی الرضا ع 21
9- امام محمد تقی ع، فرزند امام رضا ع ، ملقب به جوادالائمه
10- امام علی النقی ع ، ملقب به هادی ع
11- امام حسن عسکری ع
12- امام محمدبن الحسن العسکری، فرزند امام یازدهم و بانو نرجس خاتون، ملقب به امام مهدی(عج)
امام مهدی ع در سرّ من رای عراق22 بدنیا آمد و در سال 260 ه.ق ( 874 میلادی ) 23 بعنوان جانشین پدر، به مقام امامت نائل شد. شیعیان عقیده دارند که ایشان فوت نکرده، بلکه آخرین باردر سرداب منزل خود، از دیده ها پنهان شده و هم اکنون، به همراه گروهی از دوستان و خادمانش ، در یکی از شهرهای عرفانی – موسوم به جابلقا و جابلسا 24 – زندگی میکند . هنگامی که دوران غیبت او به پایان برسد ؛ و آن زمانی است که زمین از ظلم و جور آکنده شود ، و مومنان پراکنده و نا امید گردند ، ایشان ظهور می کند تا کافران و مشرکان را سرکوب نماید، صلح و عدالت جهانی را بر پا سازد ، و یک دورة هزاره توأم با سعادت و نیکبختی را ایجاد نماید . امام مهدی از زمان شروع دوره امامتش ، در سال 260 هجری ، از نظر و دسترسی قاطبة شیعیان و پیروانش پنهان است . *
تجدید حیات دکترین شیعی افکار صلحجویانه ایرانیان را بهم ریخت و برای حدود دو قرن آنها را وارد دوران خرافات و تاریکی کرد ! دانشجویان رشته تاریخ از شرایط غیر قابل تحمل حاکم بر ایران ، از قرن 17 تا 19 میلادی ، به ویژه درعصرقاجار، اطلاع دارند .عده بی شماری از مردم بخاطر آزادی عقیده خود ، دچار رنج و گرفتاری زیادی شدند؛ و هزاران انسان شجاع جان خود را فدا کردند تا دوستان و هم میهنان آنها از بند خرافات و استبداد دینی رها شوند .**
جنبش اصلاحی شیخی
عصر بیداری و آزادی از تفکرات ارتدکسی و دینی در ایران ، از اوایل قرن 19 میلادی آغاز شد . اولین اصلاحگرا شیخ احمد احسایی بود که در سال 1741 میلادی متولد شد . 25 او از جوانی بدنبال نور جدید بود . او پیرو قرآن و مکتب تشیع بود ، معلمی پیشرو و موسس تفکّر شیخی !
وی به هنگام طرح دیدگاهش ، به کربلا و نجف رفت ( مرکز آموزش علوم دینی شیعه ) و ضمن اقامت در آنجا ، به آموزش تعالیم مترقی خود پرداخت . در مدت کوتاهی به شهرت زیادی دست یافت و طلاب زیادی دور او را گرفتند. او متفکری پیشرو و مستقل بود، و دیدگاهش درباره عقاید و تفکرات شیعی مورد توجه مردم ناراضی واقع شد .
در آنزمان ، برخی ابرهای تیره خرافات بر آسمان تفکر ایرانیان سایه افکنده بود . لذا حضور این خورشید بزرگ آزادی و توضیح و تفسیر منطقی او ازعقاید شیعی ، برای او شهرت و شکوه به همراه آورد ، و او سرانجام به رهبر قدرتمندی تبدیل شد . شهرت و محبوبیت ناگهانی او موجب شد تا شاه او را برای ارائه مشورت و نصیحت به پایتخت دعوت کند . او سپس به کرمانشاه ، و از آنجا به یزد رفت، جایی که او 12 سال اقامت داشت و همه وقت و تلاش خود را مصروف تعلیم و آموزش کرد .
او چندین سفربه زیارت خانه خدا مشرف شد، و در آخرین سفر، قبل از رسیدن به کربلای معلی، به سرای باقی شتافت ( 1825 م )27 ***
پس از شیخ احمد احسایی ، شاگرد برجسته او ، حاج سید کاظم رشتی ، که نسبش به یک خانواده ثروتمند و تاجر میرسید ، بر کرسی جانشینی او نشست .
سید کاظم ، در جوانی ، شبی ، در رویایی ، از سوی ” فرد مقدسی” به این جانشینی شیخ احمد احسایی بشارت داده شده بود . او به مسیر خود ادامه داد و سرانجام یکی از افراد معتقد و اصحاب نزدیک ” احسایی بزرگ ” شد ، و در طریقت وی چنان اسم و شهرتی یافت ، که پس از مرگش ، به اتفاق آرا ، سید کاظم را بعنوان رهبر شیخیه شناختند . او در 50 سالگی ، به سال 1843 ، در بغداد ، عراق ، درگذشت . ****
این معلم و رهبر بزرگ شیخی پیروانش را موظف ساخت پس از مرگ او چشم انتظار ظهور قائم28 یا امام مهدی ( که گفته شده رجعت الیاس است ) 29 باشند . او فردی را بعنوان جانشین خود تعیین نکرد ، و سالهای پایانی عمر خود را صرف آماده سازی برای آمدن و ظهور امام مهدی و حضور وی بر کره ارض نمود.
سید علی محمد شیرازی ، باب *****
در ماه مه سال 1844 ، در ایران ، مرد جوان 24 ساله ای ، بنام علی محمد ، از سلاله پیامبر اسلام ، سر برآورد . او از قدرت عقلی و روحانی برجسته ای برخوردار بود . او در ابتدا خود را باب خواند ( دروازه ای که از طریق آن علم حقیقی کسب گردد . ) پس از مدتی هم ادعا کرد که او همان امام مهدی و قائمی است که مسلمانان انتظار ظهورش را می کشیدند !
او طی مدت کوتاهی ، افکار توده های مردم را دچار انقلاب و تحول کرد .آنها را از تاریکی به روشنایی، و از دگماتیسم دینی به لیبرالیسم هدایت کرد ! او راه را برای آمدن شکوه خدا ، من یظهره الله، بهاءالله ، هموار کرد .30
یکی از پیامهای باب ، به شرح زیر است :” ای اهل عالم ، آنکس که آمدنش ، از سوی انبیاء و اولیا بشارت داده شده بود بزودی ظاهرخواهد شد. حکومت الله بر روی کره ارض برقرار خواهد شد.” کلام او به سرعت در همه جا پیچید و هزاران عالم و طلبه دینی به او گرویدند . پیروان او بابی نامیده شدند و در سراسر ایران پراکنده شدند، اگرچه در شهرهای شیراز، تبریز ، زنجان ، مازندران ، و عراق عجم31 حضور بیشتری داشتند.
گسترش سریع پیام او ، و پیشرفت امرش ، خشم روحانیون را برانگیخت ، زیرا آنها نگران از دست دادن رهبری خود بودند . آنها بر علیه باب و طرفدارانش بسیج شدند ؛ او را فردی فاسد و دغل کار و ساحر معرفی کردند ، و سرانجام موفق شدند تخم نفرت برعلیه بابیان را در قلوب توده های ناآگاه بکارند . آنها با والیان و حاکمان استانهای مختلف متحد شده و موجب آزار و اذیت هزاران فرد بیگناه شدند. بابیان معتقد و شاخص ، بون محاکمه ، محکوم به مرگ شدند . والیان و استانداران ، برای جلب رضایت روحانیون ، در این رویدادها و حوادث ناخوشایند شرکت جستند . علیرغم این برخورد شدید ، بابیان در توزیع و نشر پیام باب ، در سراسر ایران ، با انرژی و روحیه بالاتری ظاهر شدند .
آوازه این حرکت و شورش به گوش شاه رسید ، و او سید یحیی دارابی ، یکی از روحانیون برجسته را به نزد باب فرستاد تا درباره دعوت و پیام او تحقیق کند . این فرد مطلع ، پس از ملاقات با باب ، پیام او را تصدیق کرد و به او پیوست و یکی از طرفداران و مبلغان جدی او شد . به این ترتیب ، به مرور زمان ، امر باب قوی تر گردید .
روحانیون تصمیم گرفتند روش جدیدی برای خاموش کردن این نور به کار ببندند و آن فشار بر دولت برای دستگیری و حبس باب بود . آنها به این میزان هم راضی نشدند و در نهایت اسباب اعدام او را فراهم ساختند . باب و یکی از مریدان با اخلاصش ، بنام آقا محمدعلی32، در تاریخ 9 ژوئیه 1850، در تبریز، اعدام شدند. یک مورخ بابی ، این رویداد ناگوار را به ترتیب زیر، ثبت و ضبط کرده است.33
روز بعد رئیس فراشان ( زندانبانان ) باب و مرد جوانی بنام آقا محمدعلی را، که از خانواده محترمی در تبریز بود، بنا بر حکم مجتهدان و حامیان شرع (ملامحمد مامقانی ، میرزا باقر ، ملامرتضی قلی و دیگر عالمان دینی)، به سام خان ، کلنل مسیحی هنگ ارومیه34 تحویل داد . 35 میخ آهنی بزرگی به سقف زندان آنها زده شد و دو طناب هم از آن آویزان شد . باب را از یک طناب و آقا محمدعلی را از طناب دیگر آویخته، به نحوی که سر مرد جوان بر روی سینه باب قرار گرفت . بر روی پشت بام تمام خانه های اطراف جمعیت زیادی نشسته بودند . دسته ای از سربازان به سه گروه تقسیم شدند . گروه اول شلیک کردند ، سپس گروه دوم ، و پس از آن گروه سوم شلیک کردند . بر اثر این شلیک ها دود زیادی تولید شد . وقتی دود از میان رفت آنها دیدند که مرد جوان درون سلول ایستاده و باب نشسته است . هیچیک از آنها کمترین آسیبی ندیده بود .
سام خان مسیحی تقاضا کرد که از اجرای حکم دوم اعدام آندو نفر معاف شود. زمان خدمت گروه نظامی بعدی رسیده بود ؛ رئیس فراشان دست او را بست . آقا جان بیگ خمسی ، کلنل و فرمانده بادیگارد ، پیشقدم شد . آنها دوباره باب و آن جوان را به آن میخ آهنی بستند . . .
فرمانده دسته سربازان شخصاً جلو آمد : و این پیش از ظهر روز 28 شعبان ، از ماه 1266 هجری قمری ( 9 جولای 1850 میلادی ) بود . ناگهان او دستور آتش داد. گلوله ها سینة آندو را دریدند و اعضای بدن آنها تکه پاره شد ، به جز صورت آنها ، که آسیب کمی دید .
سه روز پس از انجام حکم اعدام ، بابیان در تاریکی شب، بقایای آندو جسد را از آنجا بردند . آن بقایا را چندین سال در جای نامعلومی پنهان و نگهداری کردند ، تا سرانجام آنرا به ارض اقدس برده ، و در کوه کرمل ، در حیفا ، دفن کردند . بابیان ( و بهائیان ) باب را بعنوان مهدی و الیاس می شناسند و این مطلب ، با توجه به آثار و تعالیم او ، در کتاب بیان ، هم اثبات میشود . 37 او میگوید :
تمام کتاب بیان حول مطالب و گفتار ” آن کس که خدا او را ظاهر خواهد کرد” میباشد . هزار عبارت کتاب بیان، معادل یک آیه از آنچه که ” آن کس که خدا او را ظاهر خواهد کرد” نمیباشد . 38 قسم به ذات خداوند ، سبحانه و تعالی ، در روز ظهور آنکس که خدا او را ظاهر خواهد کرد ، اگر کسی تنها جمله و آیه ای از او بشنود و آنرا بخاطر بسپارد ، آن کار از 1000 بار خواندن کتاب بیان بهتر و برتر است . ” بیان ” امروز در حالت بذر است و در روز ظهور آن کس که خداوند او را ظاهر خواهد کرد ، به ثمر خواهد نشست . همه شکوه و عظمت بیان به وجود ” آنکس است که خداوند او را ظاهر خواهد ساخت !”
شهدای سبعه طهران
عبارت زیر بخشی از یادداشتهای مرحوم پروفسورادوارد براون ، استاد دانشگاه کمبریج انگلستان است ، که در سال 1891 منتشر ساخته است .39
خانم ” لیدی شیل”40 در نوشتاری به تاریخ سپتامبر 1850 مینویسد : ” امسال هفت بابی به اتهام توطئه بر علیه جان صدر اعظم ( ایران ) اعدام شدند . سرنوشت آنان احساسات عمومی را تحریک کرد ، زیرا همگان میدانستند که آنها جرمی مرتکب نشده بودند و آن اتهام را بهانه تلقی می کردند . همچنین بابیّت در طهران گسترش یافته است . آنها با شدت و سختی اعدام شدند . قبل از اعدام به آنها پیشنهاد شد که از مرام خود توبه کنند و شهادتین بگویند آنها نپذیرفتند و در مرام خود ، جان باختند . وزیر غافل از آن بود که اعدام آنها ، وسیله تبلیغ برای آنها شده است .41 در میان این 7 نفر – به گفته بابیان ، شهدای سبعه – دائی باب ، حاجی میرزا سیدعلی بود . همچنین حاجی ملا اسمعیل قمی، میرزا قربانعلی درویش ، آقا سید حسین ترشیزی مجتهد 42 ، حاجی ملانقی کرمانی ، میرزا محمد حسین تبریزی ، و ملا محمد صادق مراغه چی بودند . 43 کتاب تاریخ جدید44 شرح مفصل و تکان دهنده ای از شهادت آنها میدهد ، که من چکیده ای از آن را آورده ام .
بنا براظهار لیدی شیل، آنچه که باعث بروز این اتفاق تراژیک گردید ، گزارشی بود که به میرزا تقی خان امیرکبیر45 ، نخست وزیر، رسیده بود؛ مبنی براینکه بابیان طهران شورشی را تدارک کرده اند. سی و هشت نفری که مظنون به عضویت در این فرقه منفور و خطرناک بودند ، دستگیر و روانه زندان شدند . پس از چند روز تصمیم گرفته شد آن عده از مظنونان که اعلام تبری و یا عدم ارتباط و وابستگی با باب و عقایدش نمایند ، آزاد شوند ، اما کسانی که از این اقدام سرباز بزنند ، محکوم به مرگ شوند. . .
متعاقباً از میان سی و هشت زندانی، هفت نفر. . . تصمیم گرفتند موضع شجاعانه ای اتخاذ کنند، ولی بقیه آنها ، به دلایل مختلف ، ترجیح دادند زنده بمانند ، لذا آزاد شدند و گروه اقلیت هم به سوی مرگ رفت . گرچه همدردی قابل توجهی با محکومان وجود داشت ، ولی بهنگام بردن آنها به محل اجرای حکم اعدام مردم زیادی ایستاده و آنها را به باد تمسخر و استهزا گرفتند . برخی به آنها سنگ پرتاپ کردند و برخی دیگر به فحاشی و ناسزاگویی بسنده کرده بودند . . .
زمانی که اجرای حکم اعدام با شمشیر انجام گرفت ، جمعیت تماشاچی ابتدا از روحیه کشته شدگان و شهدا دچار اضطراب شد، ولی مجدداً به نفسانیت فناتیک خود اجازه بروز و ظهور داد و شروع به توهین به جسد و جنازه بر زمین افتاده آنها کردند. آنها جنازه های بی حرکت را آماج سنگ پرانی نمودند . . . و اجازه ندادند که آن اجساد در گورستان دفن شود ، بلکه آنها را به درون گودالی ، در بیرون از شاه عبدالعظیم انداختند و آنرا پر کردند ! 46
مورخ بابی پس از شرح مختصر اتفاقات و رویدادهای فوق ، به ارزش خاص و و یژگی ممتاز شهادت و تصدیق ارائه شده توسط ” شهدای سبعه ” میپردازد . آنها نمایندگانی از طبقات مختلف و مهم مردم ایران بودند – طلاب، دراویش ، بازرگانان ، کسبه ، و کارکنان دولت ، آنها افرادی مورد احترام و توجه همه طبقات بودند ! آنها بدون ترس و تردید ، و تقریباً مشتاقانه از جان خود گذشتند و راضی نشدند بوسیله کتمان و تقیه – اصلی که مورد تایید شیعیان است – به حیات فانی خود ادامه دهند . … آنان در میدان عمومی پایتخت ایران ، با خون خود ، عقیده خویش را تصدیق کردند ؛ جائیکه سفیران خارجی بر عملکرد دادگاه شاه صحه گذاشتند . لذا این عبارت تاریخ نویس بابی درست است : حتی کسانی که ، بطور کلی درباره جنبش و عملکرد بابیان اظهار نظر کرده و آنرا یک گروه دارای تفکرات اشتراکی و ویرانگر ، از حیث ظلم عمومی و اخلاقیات ، توصیف کرده اند ، برای این قربانیان بیگناه دلسوزی و ابراز تاسف کردند !
فاطمه برغانی ، معروف به طاهره قره العین******
از جمله نزدیکان و طرفداران باب نفوسی هستند که تاریخ نگاران از آنها به نیکی و احترام یاد کرده اند. یکی از آنها زن جالب و برجسته ای است که حجاب را کنار گذاشت47 و پیام و تعالیم جدید ( باب ) را برای مردم موعظه کرد . او قره العین ( مردمک و سیاهی چشم،کنایه از فرد مورد توجه ) و طاهره ( به معنای پاک ) خوانده شد. او دختر یکی از علمای برجسته اسلامی بود که نزد پدر و دیگر افراد خانواده ادبیات و علوم اسلامی آموخت ، و بعدها با شور و حرارت زیادی به خدمت امر باب پرداخت . یک نویسنده انگلیسی درباره این شخصیت برجسته ، چنین نوشته است :
پیدایش شخصیتی همچون قره العین، درهرعصر و کشوری ، یک پدیده نادر است ، و در ایران، این وضعیت شدیدتر است – بلکه همچون معجزه است . او دارای زیبایی فوق العاده ، هوش خدادادی ، بیانی رسا ، ارادتی شجاعانه، و شهادتی درخشان بود ، که او را متمایز از بقیه زنان کشورش می سازد . اگر آیین بابی هیچ دلیلی برای صحّت ادعای خود نداشت ، تربیت و ارائه زن قهرمانی همچون قره العین برای آن کافی بود ! 48
این زن برجسته ، شاعره توانایی هم بود ، و شعرهایی به او نسبت داده میشود . ادوارد براون شعر زیر را از سروده های او دانسته است :
جذبات شوقك الجمت، بسلاسل الغم والبلاء همه عاشقان شكسته دل كه دهند جان به ره ولا
اگر آن صنم، ز ره ستم، پي كشتنم بنهد قدم لقد استقام بسيفه، و لقد رضيت بما رضي
سحر آن نگار ستمگرم، قدمی نهاد به بسترم و اذا رأیت جماله طلع الصباح کانما
لمعات وجهک اشرقت، وشعاع طلعتک اعتلا ز چه رو “الست بربکم” نزنی، بزن که بلی بلی !
به جواب طبل الست او، ز ولا چو کوس بلا زدم همه خیمه زد به در دلم، سپه غم و حشم بلا
من و عشق آن مه خوبرو، که چو زد صلای بلا براو به نشاط و قهقهه شد فرو، که: انا الشهید بکربلا
نه چو زلف غالیه بار او، نه چو چشم فتنه شعار او شده نافه ای بهمه ختن، شده کافری به همه ختا
تو که غافل از می و شاهدی،پی مرد عابد و زاهدی چکنم که کافر و جاحدی ز خلوص نیت اصفیا
بمراد زلف معلقی، پی اسب و زین مغرقی همه عمر منکر مطلقی، ز فقیر فارغ و بینوا
تو و تخت و تاج سکندری، من و رسم و راه قلندری اگر آن خوش است تو درخوری وگر این بد است مرا سزا
بگذر ز منزل ما و من، بگزین بملک فنا وطن فاذا فعلت بمثل هکذا ،و لقد بلغت بما تشاء
چو شنید ناله مرگ من، پی ساز من شد و برگ من فمشی الی مه ذو ولا، و بکی علی مجلجلا
چه شود که آتش حیرتی، زنی‌ام به قله طور دل فسککته و دککته متدکدکا متزلزلا
پی خوان دعوت عشق او،همه شب ز خیل کروبیان رسد این صفیر مهیمنی، که: گروه غم زده الصلا
تو که فلس ماهی حیرتی چه زنی ز بحر وجود دم بنشین چو طاهره دم به دم، بشنو خروش نهنگ لا
قره العین ، همچون بسیاری از طرفداران و نزدیکان باب ، در سال 1852 ، در طهران اعدام شد ( پس از حمله و ترور ناموفق بابیان علیه ناصرالدین شاه ) . درمورد نحوه مرگ او مطالب زیادی گفته و نوشته شده ، ولی ظاهراً درست ترین روایت چنین است که او را داخل چاه خشکی انداختند و سپس آن چاه را با خاک و سنگ پرکردند. دکتر جاکوب ادوارد پولاک اطریشی ، پزشک پیشین شاه قاجار و استاد کالج پزشکی طهران ، گویا شاهد عینی اعدام او بوده است . او درباره شدت عمل نسبت به بابیان ، صبر فوق العاده آنها ، رفتار نسبت به قره العین زیبا، و جسارت فوق العاده و تحمل او، در هنگام مرگش نوشته است. 49
میرزا یحیی نوری ، معروف به صبح ازل
میرزا یحیی صبح ازل50 در سال 1828 میلادی متولد شد.51 او از سوی باب بعنوان جانشین وی تعیین و نصب گردید. پس از آنکه میرزا حسینعلی نوری ( بهاءالله ) خود را بعنوان” من یظهره الله ” معرفی کرد******* ، میرزا یحیی به تکذیب او پرداخت . پس از این اتفاق ، میرزا یحیی بتدریج احترام و حمایت اکثر بابیان را از دست داد .
صبح ازل ، در تابستان 1868 ، از سوی دولت عثمانی به شهر فاماگوسا – در قبرس فعلی – تبعید شد . پس از اشغال قبرس ، توسط انگلستان ، در سال 1878 ، به صبح ازل اعلام شد که آزاد است ؛ ولی او ترجیح داد که همراه اعضای خانواده اش در همانجا بماند. او درحالت انزوا زیست و به ندرت در مجامع عمومی حضور می یافت . وی سرانجام در تاریخ 29 آوریل 1912 ، در فاماگوسای قبرس چشم از جهان فرو بست .
توضیحات مترجم
* نظریه شهاب الدین سهرودی درباره جابلقا و جابلسا نه علمی است و نه در مجموعه آیات و روایات شیعی جایگاهی دارد، و نه هیچ عالم شیعی آن را مطرح ساخته است! شیخ احمد احسایی هم با طرح آن، از سوی قاطبه علمای شیعی تکفیرشد ( فهرست کتب المشایخ العظام ، ج 1، ص 149 به نقل از کتاب” درسنامه شناخت بهائیت ” ، دکترحسین رهنمایی، ص 35 ، انتشارات گوی ، تهران ، 1395 )
ثانیاً در روایات اسلامی هیچ موردی به دوره 1000 ساله سعادت و نیکبختی پس از ظهور ، و یا دوره 1000 ساله قبل از ظهور اشاره ندارد. تلاش بهائیان در تفسیر و تأویل آیات و روایات اسلامی، و آوردن عباراتی مبنی بر اینکه دوران غیبت امام مهدی ع 1000 سال است ، یا دوران نیکبختی پس از ظهور و قیام او 1000 سال خواهد بود ، همگی اقتباس غیرعلمی و نابجا، و استفاده غلط ، از برخی تفاسیر مسیحی درباره رجعت مسیح است؛ که بهائیان آنرا به امام مهدی نسبت داده اند !
ثالثاً ،در سال 324 هجری، بنابر آنچه در روایات معتبر از امام مهدی ع، در توقیع خطاب به نایب چهارم ایشان، علی بن محمد سیمری آمده است، ایشان اعلام میکند که از آن پس دیگر” مشاهده ” ( فعل مشاهده ، در باب مفاعله، فعلی است که با اراده و قصد دو فاعل تحقق میپذیرد. یعنی اینکه هرگاه شیعیان هم اراده کنند، بتوانند به ملاقات امام شرفیاب شوند) امکان پذیر نیست. ولی اینکه خود حضرت، از سر لطف و توجه ، به شیعیان خود سر بزنند و شیعیان اجازه تشرف به حضورش رابیابند،و حضرتش را رویت کنند ، صدها بار اتفاق افتاده ، و شرح ملاقاتها ، گفتگوها ، و گره گشایی های ایشان در کتب متعددی آمده است . همچنین در روایات شیعی آمده است که حضرت مهدی ، هرساله ، در موسم حج ، در آن مکان مقدس حضور مییابند و از محبّان خویش دستگیری ، و خود نیز به زیارت میپردازند .
** برای ارزیابی صحت ادعای نویسنده در این پارگراف ، باید بتوان مقایسه ای انجام داد . آیا در ایران ، در قرون قبل از 17 و 18 و 19 میلادی، کشور دچار جنگ و خونریزی و پادشاهان خودکامه نبوده است؟ و یا طی قرون 17 و 18 و 19 ، در کشورهای همسایه ایران و یا حتی دورتر ، مثلاً در ممالک عثمانی و بالکان و اروپا ، و امریکا جنگ و خونریزی و خودکامگی حاکم نبوده است؟ نگاهی گذرا به تاریخ نشان میدهد که پاسخ در هر دو مورد متاسفانه مثبت است . خودکامگی پادشاهان و حاکمان – در ایران و سایر کشورها – هم ربطی به دکترین دینی نداشته است. دوران خرافات و تاریکی هم ربطی به تجدید حیات مکتب تشیع – که مذهب عدالت و علم و آگاهی است – ندارد . متاسفانه بسیاری از جنگها و کشتارهای طول تاریخ، اگر چه به بهانه آزادی و دینی، ولی غالباً برای کسب قدرت بوده است!
*** عصر بیداری و آزادی در ایران ، از اواخر قرن 17 ، به تدریج ، با آشنا شدن ایرانیان با افکار و اندیشه نوین غربی و گسترش رفت و آمد هیئت های بازرگانی سیاسی ، علمی و نظامی آغاز شد .
برخلاف نظر میرزا شعاع الله ، افکار و نظرات شیخ احمد احسایی و شاگرد و جانشینش ، سید کاظم رشتی ، متعصبانه و غیرعلمی بود . آنها بیشتر افکار و عقاید خود را ، مبتنی بر خواب و رویای خود میدانستند و هیچگونه دلیل و برهان علمی و عقلی برای آنها نداشتند . در آثار شیخ احمد احسایی و شاگردش به کرات گزارشاتی از تاثیر خواب و رویا در شکل گیری و تحکیم آراء و عقاید آنها ذکر شده است ( دلیل المتحیرین، ص 21 ) خود شیخ احمد نیز ابایی از استناد مطالبش به رویا و خوابهایش نداشت و در موارد متعددی از آثارش ، ارتباط خاص با ارواح ائمه در کشفیات علمی و معنوی را در خواب ادعا میکند ! ( شرح زیارت جامعه ، ج 1 ، ص 8 ) او در زندگی نامه خود می نویسد : ” باب دیدن خوابهای صادقه بر من باز شد و از آن پس هیچ مسئله ای در بیداری برای من مطرح نمیشد . مگر آنکه پاسخ آنرا در خواب به من نشان میدادند ! ” ( شرح احوال شیخ احمد احسایی ، ص 15 )
بد نیست در اینجا به نمونه ای از بیانات و تعالیم مترقی و پیشرو شیخ احمد احسایی – که منحصر به فرد و برخلاف عقاید و نظرات علمای شیعی است – اشاره کنیم !! او در پاسخ به سوالی درباره بکر زایی حضرت مریم می نویسد :
شهری است به نام شهر زنان ! در شهر زنان درختی است که شاخه ای به شکل الت تناسلی مرد دارد و بوی منی میدهد و زنها با بوی آن به دختر آبستن می شوند ! جبرئیل مقداری از بوی درخت را به وسیله هوا ، در دهان یا گریبان مریم دمید و او به قدرت الهی باردار شد، ولیکن پسر زائید !! ( رساله جوامع الکلم ، صص 114 تا 116 )
آیا هیچ عقل سلیمی می پذیرد ، با توجه به سابقه و پیشینه درخشان علمی و عقلانی مکتب شیعه ، در زمانی که آراء و عقاید نویسندگان و فلاسفه و روشنفکران غربی ، همچون ولتر ، روسو ، منتسکیو . …. به فارسی ترجمه شده و در دسترس قرار داشت ، علما و طلاب و متفکران و اصلاح طلبان ایرانی، توجه و اقبالی به مطالب خرافی ، ضدعلمی و غیرعقلایی شبیه مطالب بالا، و یا استناد به خواب و رویا بعنوان دلیلی برای ریاست و جانشینی ، نشان دهند ؟! آیا عقاید و مطالب بالا ، میتواند برای گوینده اش قدرت و شهرت و شکوه بیاورد ؟ و اگرفرضا در آنروز،عده ای کم اطلاع و متحجّر،حرف او را پذیرفتند ، آیا امروز هم میتوان این مطالب را علمی و روشنگرانه ارزیابی کرد ؟!
شیخ احمد احسائی و شیطان !
احسائی ،در پاسخ به سوالی که درباره شیطان از او شده، می نویسد :
. . . شیطان زنی دارد با بدن صاف ، مانند مار ، اسم آن طرطبّه است . شیطان او را به نکاح درآورد ؛ و او سی تخم گذاشت : ده تخم در مشرق ، ده تخم در مغرب ، و ده تخم در وسط زمین ، و از هر تخم جنس هیی از شیاطین بیرون آمدند . . . نام آنها عبارتست از : شیصبان ، ساجیا ، زوبا ، مسمار ، دیهیش ، ذوبعه ، صیصار ، صعصعه ، سلاهب ، منسوبه ، هط هط ، طایوس ، قاطرس ، خویرب ، سریاط ، غسطیج ، نهروس ، عوسن ، لصیق ، علیص و . . . و غیر آن ، که نام آنها هنگام نوشتن کتاب در خاطر شیخ نبوده است !!! ( ص 126 از رساله قطیفیه در کتاب جوامع الکلم )
جالب است که جانشین احسائی ، سید کاظم رشتی ، عقیده دارد ” شیطان زن جداگانه ندارد . خودش هم زن است و هم شوهر! و مدعی است که در بعضی مکاشفاتش ، درآویختن شیطان با خودش و زاییدن اولاد او را دیده است ! ” ( سیدکاظم رشتی ، شرح القصیده ، ص 194)
از دیگر افاضات علمی شیخ احسائی گفتار غریبی است درباره عالم هورقلیاء و شهرهای جابلقا و جابلسا ! ” در اقلیم هشتم ]شیخ به سبک پیشینیان و نجوم خرافه امیز بطلمیوسی ، سراسر زمین را مجموعه هفت اقلیم میدانست ، و عالم هور قلیا را اقلیم هشتم و بیرون از کرة زمین باور داشته است 
