وقتی بهائی ها تاریخ می نویسند!

رهبران بهائی از حدود ۱۰۰ سال پیش برای نوشتن تاریخچه دوران بابی و بهائی در تکاپو بوده اند.اولین تلاش در این زمینه نوشتن یک متن تاریخی – تخیلی توسط عباس افندی (متولد ۱۲۶۰ قمری = ۱۸۴۴م و متوفای نوامبر ۱۹۲۱ ) بود.او که در سنین طفولیت بهمراه پدر و خانواده از ایران خارج و هرگز به کشور بازنگشته بود، با رویاپردازی و در عالم خیال، در لباس جهانگردی که به ایران سفر کرده سعی میکند تا حوادث و وقایع دوران باب را انطور که مورد نظر بهائیان است بنویسد. متن فارسی” سفرنامه … ” در سال ۱۸۹۰ بدون ذکر نام نویسنده و بطور ناشناس چاپ شد… 
او یک نسخه انرا به ادوارد براون داد. براون انرا به انگلیسی ترجمه و همراه با یادداشتهایی در سال ۱۸۹۱ تحت نام ” سفرنامه شخصی سیاح” منتشر کرد. کتاب سیر تاریخچه باب و ادعای اودر سال۱۸۴۴ ، و حوادث جانشینی و پیروان باب را تا سال ۱۸۷۹ در بر میگیرد.
بهاالله در سال ۱۸۸۸ یکی از نزدیکان خود ، محمد زرندی ( نبیل اعظم ) را مامور نوشتن تاریخی کرد که از ان به تاریخ نبیل یاد میشود.نبیل که در سال ۱۸۴۸ بابی شده بود کتابش را بر اساس برداشتهای خود و گفتگو با شاهدان زنده دوران بابی نوشت.
نیمه اول کتاب نبیل که وقایع تا ۱۸۵۲ – دوران باب و منازعات جانشینی او – را پوشش میداد توسط شوقی با تغییرات واصلاحاتی به انگلیسی برگردان و با تیتر ” داون بریکرز”( صبح شکنان) چاپ شد.(۱) سپس نوشته شوقی به عربی ترجمه و”مطالع الانوار” نام گرفت. انگاه کتاب “مطالع الانوار” دوباره توسط مبلغ سرشناس بهائی ، اشراق خاوری به فارسی برگردان و با نام ” تلخیص تاریخ نبیل ” انتشار یافت. گرچه کم کم عنوان تلخیص را از ابتدای ان حذف و انرا همان “تاریخ نبیل” مینامند.
متن فعلی تاریخ نبیل جامعترین و مفصلترین تاریخچه و روایت بهائی از دوران بابی است؛ ولی انهم بنوعی حزبی و جانبدارانه نگارش و تدوین شده است. اشکال عمده در مطالعه و بررسی تاریخچه اولیه بابی و بهائی انست که متن اصلی کتاب تاریخ نبیل، که ادعا میشود کتاب داون بریکرز بر اساس ان نوشته شده ، جهت نقد و بررسی در اختیار متخصصان و کارشناسان بیطرف علم تاریخ و حتی تاریخ نگاران و پژوهشگران بهایی همچون ژان کول و عباس امانت قرار نگرفته ، و انرا به احدی نشان نداده اند .(۲)
شوقی افندی همچنین برداشت خود از تاریخچه بابی و بهایی طی سالهای ۱۸۴۴ تا ۱۹۴۴  را در قرن بدیع نگاشته است.(۳) این نوشته اطلاعاتی درباره رویدادهای بسیاری ارائه میکند که ظاهرا برای انها منبع دیگری وجود ندارد.و چون کتاب فاقد یادداشت و رفرانس و توصیف روشن از منابع مورد استفاده شوقی است ، لذا فاقد ارزش علمی و اکادمیک میباشد.
بیت العدل جهانی نیز تاکنون تاریخ عمومی بهایی را منتشر نکرده است.اگرچه اقای ادیب طاهرزاده، عضو پیشین ان، کتاب عهد و میثاق بهاالله را در حدود۴۰۰ صفحه تحریر کرده؛ ولی کتاب او نیز در خصوص حوادث تاریخی تا سال ۱۹۴۴ همان خط و روایت شوقی افندی در کتاب قرن بدیع را دنبال میکند و لذا کتاب طاهرزاده درباره تاریخچه بابی وبهائی نیز، از ارزش ناچیزی برخوردار است.

تاریخ برای رهبری بهایی بسیار حائز اهمیت است و نویسندگان بهایی تاکید دارند که پیدایش کیش انان بخوبی مستند شده است. (۴) کتابهای مطالع الانوار و قرن بدیع بنظر بهاییان تقریبا ” حقیقت مطلق” تاریخچه بابی و بهایی را ارائه کرده است.(۵) ولی واضح است که دانشجویان رشته تاریخ ادیان مطالع الانوار را نه تاریخ بابی، بلکه قصه پردازی و اسطوره سرایی درباره تاریخ و تعالیم بابی و بهایی میدانند.این تاریخچه توسط بهاالله و عبدالبها نقل شده، و از سوی شوقی ربانی مورد حک و اصلاح و ادیت قرار گرفته است.
یک نمونه از برخورد ارا درباره اصالت نوشته های بهائیان درباره تاریخ بابی در سال۱۹۸۵ بین مک اوئن، و محمد افنان و ویلیام هچر، ظاهر شد.بحث بر سر دیدگاه های جهادی در جنگهای بابی بود.در ان مناظره، افنان و هچر (که بهاییان سرشناس، ولی غیر کارشناس در تاریخ بابی بودند) اصرار داشتند که کتاب مطالع الانوار دارای ارزش و اعتبار بالا در تاریخ بابی است بدون توجه به اینکه موازین و معیارهای علمی و اکادمیک در ارزشیابی منابع و رفرانسها به ان چه امتیاز اندکی میدهند.(۶)
کتاب فعلی تاریخ نبیل زرندی توسط موسسه ملی مطبوعات بهایی ایران برای چندمین بار به چاپ رسیده است.ولی هنوز تصحیحات لازم بر این کتاب انجام نگرفته و توضیحات حاشیه ای بر ان نگاشته نشده و کارشناسان و پژوهشگران از نگاه تاریخی به نقد و بررسی ومقایسه ان با دیگر اثار تاریخی نپرداخته اند.
در این چالش تاریخی همه ما ایرانیان با هم هستیم.همه ما حق دانستن داریم و همه ما مسولیت پاسخگویی به حقدانستن دیگران را داریم… و جنایات تاریخی و قربانیان این جنایتها را از چنگال فراموشی و سانسور بیرون بکشیم این تنها راه مطمئن برای جلوگیری از تکرار انها در اینده است.( سید نویان حجازی – وبلاگ نویس بهائی )
بنظر میرسد برای رمزگشایی و کشف حقیقت درباره حوادث و وقایع سالهای اولیه بابی و بهایی هنوز باید صبر کرد.زیرا برای بیت العدل حضور سالانه ده ها هزار توریست شیرین تر از حضور یک یا دو محقق و پژوهشگر تاریخ در مرکز جهانی بهایی است.

پی نوشت ها
۱- شوقی افندی ، اصلاح و ترجمه، “داون بریکرز یا روایت نبیل از ایام اولیه ظهور بهائی”، ویلمت، انتشارات بهایی۱۹۷۴ ، مقدمه
۲- دنیس مک اوئن،”منابعی برای مطالعه تاریخ و تعالیم اولیه بابی” صص۱۶۶-۱۶۹ *** عباس امانت در مقد مه چاپ دوم کتاب ” رستاخیز و تجدید حیات: پیدایش جنبش بابی در ایران ۱۸۴۸-۱۸۵۰” مینویسد: یک نسخه اصلی این کتاب به زبان فارسی در مرکز جهانی بهایی موجود است.اما به ایشان بعنوان یک پژوهشگر حوزه تاریخ،به بهانه انکه جا و اتاق کافی برای پژوهشگران در مرکز جهانی وجود ندارد، پس از سه دهه درخواست هنوز اجازه بررسی و مطالعه کتاب مذکور را نداده اند!
۳- شوقی افندی، قرن بدیع ، ویلمت ، انتشارات بهایی،۱۹۵۵
۴- ویلیام هچر و داگلاس مارتین،” ایین بهایی” ، مقدمه
۵- دنیس مک اوئن،منابعی برای مطالعه تاریخ و تعالیم اولیه بابی صص ۱۳۰-۱۳۱ و ۱۶۶-۱۶۹
۶- دنیس مک اوئن، “بنیادگرایی بهائی و مطالعه اکادمیک جنبش بابی “، نشریه دین،شماره ۱۶، ۱۹۸۶، صص۵۷-۸۴* محمد افنان و ویلیام هچر،همان صص ۱۸۷-۱۹۲ .